Dünyayı Değiştiren Şirket Kitap Alıntıları – Nick Robins

Şirketler modern çağın en güçlü kurumları olmalarına rağmen tarihimizin, hâlâ, şirketler, bunların yöneticileri ve yol açtığı etkilerden ziyade devlet ve bireylerin siyasal ve kültürel alandaki faaliyetlerine odaklanması gariptir. Hâlihazırdaki şirketleri tam olarak anlamak istiyorsak geçmişteki şirketleri anlamak zorundayız.

Yüzyılın sonunda bir internet şirketi Doğu Hindistan Şirketini web tabanlı marka ürünler satan bir sanal fabrika olarak kabataslak yeniden kurdu. Bu internet sitesine göre, Kumpanya isminin kullanılması, Britanya markalarının büyük gücünü -gelenek, eski tarz lüks, kusursuz güzellik- egzotik ülkeler, denizcilik, seyahat ve macera ile bir araya getirerek herhangi bir sanal mal ya da hizmetin güvenilirliğini artırmaktadır.

İlk defa 1648’de Kumpanya tarafından kullanılan Doğu Hindistan Evi 200 yıllık ömrü boyunca pek çok kez el değiştirmiştir. Bina 1690’larda, önsezi sahibi ve derin amaçlara sahip adamların birlikteliği olan Doğu Hindistan Kumpanyası’na ait ev olarak biliniyordu.

Kumpanya I. Elizabeth tarafından Doğu Hint Adalarıyla Ticaret Yapan Londralı Tüccarların Düzenleyicisi ve Kumpanyası adıyla ilk kez kurulduğunda işler Kumpanya’nın ilk Yöneticisi Sir Thomas Smythe’in konağından yürütülüyordu. Philpot Lane’de yer alan bu konağın yerinde günümüzde oldukça manidar bir biçimde Spice Trader [Baharat Taciri] adıyla faaliyet gösteren bir Hint restoranı yer alıyor.

Batışına kadar geçen sürede Kumpanya, zenginliğin Batı’dan Doğu’ya doğru olan akışını tersine çevirerek ekonomi tarihinin gidişatını değiştirmiştir. Roma döneminden beridir baharat, tekstil ürünleri ve diğer lüks malların karşılığında altın ve gümüş gönderen Avrupa, her zaman için Asya’nın ticari bağımlısı olmuştu. ( ) Kumpanya’nın çöküşüne kadarki dönemde Avrupa ekonomisi, Çin ve Hindistan ekonomisini ikiye katlamıştır ki bu, 1600 yılındaki durumun tamamen tersine çevrilmesi anlamına gelmektedir. Eğilimin bu şekilde tersine dönmesinde elbette birçok unsur etkili olmuştur ama Doğu Hindistan Kumpanyası, modern zamanların doğuşunu belirleyen küresel gelişmelerde yaşanan büyük değişimin tetikleyicisi olan önde gelen aktörlerden kesinlikle biridir.

1600 yılında soğuk bir Yeni Yıl Arifesi’nde kurulan İngiltere’nin Doğu Hindistan Kumpanyası, modern anonim şirketlerin anasıdır. İki buçuk yüzyıldan fazla devam eden varlığı boyunca, imtiyazlı tekellerin merkantilist dünyası ile sadece hisse sahiplerine karşı sorumluluk taşıyan sanayi çağının şirketleri arasında bir köprü görevi görmüştür. Kumpanya’nın bir kraliyet imtiyazı ile kurulmuş olması, Britanya ve Asya arasında gerçekleşen tüm ticaret üzerinde tekeli ve topraklar üzerinde yönetim ve ordu besleme şeklindeki yarı-egemen ayrıcalıkları onu başka zamanlara ait kurumsal şirketlerden ayırır. Fakat mali yönden beslenmesi, yönetim yapısı ve iş dinamikleri düşünüldüğünde Kumpanya’nın modern bir yapısı olduğu inkâr edilemez. Kadrosunu yöneticiler değil de hizmetkârlar olarak adlandırmış olabilir ya da e-posta ile değil de tüy kalemle haberleşmiş olabilir ama hisse sahiplerine ait bir şirketin tüm temel özellikleri Kumpanya’da apaçık görülebilir. ( ) Varlığı boyunca Kumpanya neredeyse devamlı bir dönüşüm halindeydi. Kumpanya’nın sonuysa, Britanya’da genellikle Hint Ayaklanması ve Hindistan’da Birinci Bağımsızlık Savaşı olarak bilinen ve Kumpanya yönetimine karşı 1857-58’de gerçekleşen başkaldırıdan sonra gelecektir.

İlk defa 1648’de Kumpanya tarafından kullanılan Doğu Hindistan Evi 200 yıllık ömrü boyunca pek çok kez el değiştirmiştir. Bina 1690’larda, önsezi sahibi ve derin amaçlara sahip adamların birlikteliği olan Doğu Hindistan Kumpanyası’na ait ev olarak biliniyordu.