Bir Türk Milliyətçisinin Stalinlə İxtilal Xatirələri Kitap Alıntıları – Mehmet Emin Resulzade

Salon vagonunda yemek sofrası başındayken trenimiz kalabalık bir istasyonda durdu. Burada biraz bekleyecekti. Stalin, Mehmet Ali’ye perdeleri indirmesini söyledi. Mehmet Ali:

– Yoldaş Stalin bu da ne için,diye sordu.
– Dışardakiler masamızı görmesinler,dedi.
– Görürlerse görsünler ne olur ki?…
– Ya hu nasıl olur, sefalet ve mahrumiyet içinde bulunan halk bizim bolluk içinde olduğumuzu görürse ihtilâl olur, bilmez misin?

Beyaz"lara karşı yapılan mücadele esnasında İdil Nehir boyunda bir geminin yükünü boşaltmak icap etmiş, sahildeki ameleler çalışmak istememişler, Stalin hemen içlerinden yirmi kişilik bir grubu derhâl kurşuna dizdirmiş ve geminin boşaltılmasını temin etmiştir.
Bunu bize büyük bir iftiharla anlatıyordu.

Terörün, hele kitlevi terörün, tarihteki rolü mühimdir. Biz Bolşevikler tabii şahsi terörü kabul etmeyiz. Bunun faydası yoktur. Fakat kitlevi terör başka, onu kabul ve tatbik edeceğiz. Bunun faydaları ise muhakkaktır. Bir adamı öldürmekten elbette bir şey çıkmaz; birçok adamı birden öldürmeli ki kitlevi bir tesiri olsun. Biz terbiye etmek için halkı kitle halinde talim ederiz, bu talimatımıza kolayca uymaları için onları icabında kitle halinde terbiye ederiz.

Stalin çarlar dövründəki məşhur ingilis-rus rəqabətilə indiki ingilis-rus munasibətlərinin bir-birindən radikal şekildə ayrıldıqlarını anladaraq:-O zaman 2 yırtıcı qarşı-qarşıya durmuşdular;indi isə(bir müstəmləkəçiyə qarşı bir xilaskar durur,deyəcəyini sezərək fürsət vermədən):
-İndi isə iki xilaskar durur,-dedim.

Stalin bəzən də madam Berzanovskinin qızı ilə söhbət edər,zarafatyana sən Dədə Vilsonun 14 maddəsini bilirsənmi?"-deyə "lətifə"danışardı.

-Yaxşı,amma siz kiçik bir məmləkətsiniz,öz başınıza müstəqil olaraq özünüzü idarə edə bilməzsiniz;başqa böyük bir dövlətə necə də olsa,anlaşmanız lazımdır,-dedi;mən:
-Bu təqdirdə biz yenə böyük qonşumuz olan sizinlə anlaşardıq,fəqət Nərimanın anlaşdığı tərzdə yox.
Stalin güldü:
-Nərimanmı bizimlə,yoxsa bizmi Nərimanla anlaşdıq?!-dedi.

Fironlara,Neronlara,Çingizlərə rəhmət oxutduran bir tiran,bir qızıl çar olduğunu azad millətlər cəmiyyətində bilməyən bir kimsə yoxdur.

-Koba yoldaş,siz bu adama etibar yoxdur,dediniz ha!…Biz də onu dərhal təmizliyə verdik!

Sizin istədiyiniz bu mübadilə baş tuta bilməz. Şərq millətləri kommunist həyatı ilə deyil, öz milli həyatları ilə yaşamaq istəyirlər.
Bu məqsədlə də onlar özlərini əsir edən qüvvələrə qarşı mübarizə aparırlar
və bu mübarizələrində onlara yardım edə biləcək müttəfiqlər axtarırlar. Bir zaman
onlar Vilsonun prinsiplərinə inandılar; sizin şüarlarınız isə onlara daha cəlbedici
göründü. Fəqət, heyhat, Vilson prinsipləri Versal, Trianon və Sevr müqavilələrinə
müncər oldusa, sizin şüarlarınız da Ukrayna, Türküstan və Qafqazın yenidən
istilası ilə nəticələndi. Buna görə də vətənim Azərbaycanın sizin işğal və
əsarətinizə qarşı mübarizəyə qəhrəman Türkiyənin Antantaya qarşı yürütdüyü
mücadilə qədər bir haqqı vardır.

Moskvada olduğum iki il
ərzində mən Şərq millətlərinin və xüsusilə türk ellərinin nicatının yalnız özlərində, özünü bir millət kimi tanımalarından ibarət olduğuna qəti surətdə inandım. Bunun üçün sisteminizdə millətin özünə bəslədiyi bu inamın kökündən yox edildiyini və milli anlamının milli inqilab anlamına təbdil edildiyinə soyuqqanlı baxa bilmirdim.

Neft mərkəzi olan Bakıda neft qıtlığı üzündən qənaət olsun deyə adətən gecələr lampa
yandırılmazdı.

İki həftə əvvəl istintaq edildiyim otaq. Gözətçi qapını açdı. Girdim. Masanın arxasında ayaq üstə duran Pankratovun yanında uca boylu
Qızıl Ordu uniformasında birisi mənə diqqətlə baxır.
Zabit məni qarşılamaq məqsədilə iki addım irəli gəldi, əlini uzadaraq:
– Yoldaş Rəsulzadə, tanıdınızmı (bir az pauza ilə), Stalin, – dedi.
– Bəli, tanıdım (bir az dayandıqdan sonra), Koba, – dedim.
Dayanmağımda bir məna var idi, mən rus sovet komissarı “Stalin” deyilən
zatı tanımırdım. Mənim tanıdığım Qafqaz ixtilalçısı bir “Koba” vardı.

Bakı o zamankı şərtlər daxilində yalnız Rusiyada sosialist cərəyanlarının və çar əleyhdarı hərəkatların qaynar bir ocağı deyil, eyni zamanda Qafqazda yaşayan müsəlmanların və xüsusilə Azərbaycan türklərinin milli hərəkatına mərkəzlik edən bir şəhər idi.

Moskova’da geçirdiğim iki yıl arzında ben Şark milletlerinin ve özellikle Türk illerinin kurtuluşunun yalnız kendilerinden, kendilerini bir millet gibi tanımalarından geçtiğine kati surette inandım. Bunun için sisteminizde milletin kendine beslediği bu inancın kökünden yok edildiğine ve milli inkılap anlamına tebdil edildiğine soğukkanlı bakamıyorum.
(…) Bir zaman onlar Wilson’un prensiplerine inandılar, sizin şiarlarınız ise kendilerine daha ziyade mücevher gibi göründü. Fakat, heyhat, Wilson’un prensipleri Versay, Triyanon ve Sevr muahedelerine müncer olduysa sizin şiarlarınız da Ukrayna, Türkistan ve Kafkasya’nın yeniden istilası ile neticelendi. Bu sebeptendir ki vatanım Azerbaycan’ın sizin işgal ve esaretinize karşı mücadelesi, kahraman Türkiye’nin antanta karşı yürüttüğü mücadele kadar mukaddes bir vakadır.

-Terörün, hele kitlevi terörün, tarihteki rolü mühimdir. Biz Bolşevikler tabiî şahsi terörü kabul etmeyiz. Bunun faydası yoktur. Fakat kitlevî terör başka, onu kabul ve tatbik edeceğiz. Bunun faydaları ise muhakkaktır. Bir adamı öldürmekten elbette bir şey çıkmaz; birçok adamı birden öldürmeli ki kitlevî bir tesiri olsun.

Keçmişini bilməyən, bu gününü dərk edə bilməz həqiqəti bayağı olduğu qədər də acıdır. Qoçaqlar illərlə qılınc və qələm çaldılar… nəticədə keçmişindən xəbərsiz manqurd nəsil yetişdi…

Petrol başkenti Bakü’de, petrol kıtlığı" nedeniyle tasarruf etmek için genellikle geceleri lambalar yakılmıyordu.

Milliyetçilik, bir insan topluluğunun varlığını savunmaktan başka bir şey değildir. Bireylerde nefsi müdafaa nasıl doğal ve meşru ise, ulusal kolektifin de kendi özelliklerini savunması doğaldır.

Stalinə nekroloq yazanlardan biri məqaləsinə: “ Fantastik adamın fantastik karyerası bitdi; 73 il əvvəl Qoridə fəqir bir pinəçi ailəsində doğulmuş oğlan Kremldə dünyanın ən böyük imperatorluğunun ən böyük diktatoru olaraq öldü” – deyə başlayır .

Gözətçi içəri girdi. Mənə xitab edərək, yoldaş Rəsulzadə(məhbuslara da yoldaş deyə xitab olunurdu), arxamca gəlin, dedi.Saat 17 idi,axşamın bu gec saatlarında kameradan bu şəkildə götürülənlər, adətən gedər, bir daha dönməzdilər. Bu, “xərclənməyə” götürülən bir saatdır.Baxdım dostlarıma bir hüzn gəldi. Hələ
arkadaş Abbasqulunun rəngi qaçdı, məlul və
məhzun gözlər ilə mənə baxdı. Zorla zəbt olunan bir həyəcanla qucaqlaşdıq. Ondan uzun və nəticəsi məchul bir səfərə çıxırmış
kimi ayrıldım. O, titrək bir səslə xeyir-dua verir, mən də ona əhəmiyyət vermə, qorxma deyə təsəlli verirdim.

Biz bolşeviklər, təbii ki, şəxsi terroru qəbul etmirik. Bunun faydası yoxdur. Bu, eserlərin sistemidir. Fəqət kütləvi terror başqa, onu qəbul və tətbiq edəcəyik. Bunun faydası isə şübhəsizdir, -deyə davam etdi.-Bir adamı öldürməkdən, əlbəttə, bir şey çıxmaz; bir çox adamı birdən öldürmək ki, kütləvi bir təsiri olsun, -dedi və əlavə etdi: “Biz tərbiyə etmək üçün xalqa kütlə halında təlim verəcəyik, bu təlimatımıza asanlıqla uymaları üçün onları lazım gəlsə kütlə halında cəzalandıracağıq”.

Söhbət bir aralıq bolşeviklərin təqib etdikləri və edəcəkləri şərq siyasəti üstünə gəlmişdi. Bu məsələdə görüşlərini izah edərkən Stalin çarlar dövründəki məşhur ingilis-rus rəqabət ilə indiki ingilis-rus, onun təbiri ilə ingilis-sovet münasibətlərinin bir-birindən radikal şəkildə ayrıldıqlarını anladaraq:
-O zaman iki yırtıcı qarşı-qarşıya durmuşdular; indi isə(bir müstəmləkəçiyə qarşı bir xilaskar durur, deyəcəyini sezərək, sözünü tamamlamağa fürsət vermədən):
-İndi isə iki xilaskar durur, -dedim.Fəqət Allah bizi bu xilaskarlardan saxlasın, düşmənlərlə biz özümüz bacararıq, anlamındakı rus zərb-məsəlini təkrar etdim.

Bütün dinləri inkar edən kommunist dininin bir peyğəmbəri sayılan, totalitarlar totalitarı bir rejimin ən böyük nümayəndəsi Stalini, onun necə bir demaqoq, bir diplomat, bir diktator və necə bir terrorist, bir ixtilalçı (inqilabçı), bir marşal,bir generalissimus, fironlara, Neronlara, Çingizlərə rəhmət oxutduran bir tiran, bir qızıl çar olduğunu azad millətlər cəmiyyətində bilməyən bir kimsəyoxdur.

Heyətin üç üzvündən biri bakılı, biri gəncəli, biri
təbrizli idi. Demək, “bütün Azərbaycan” bizimlə görüşməyə gəlmişdi. Gənc
yurddaşlarımı əhəmiyyət və diqqətlə dinlədim.

Azərbaycanda bir az hökumət etdiniz. Fəqət çox dərin bir iziniz qalmışdır. Bu izlə

hələ də mübarizədəyik. Təmsil etdiyiniz ideyanın təsirlərini tamamilə aradan

qaldırmaq üçün daha uzun zaman və daha çox işləmək lazımdır. Xüsusilə ziyalılar

millətçilik ruhu ilə aşılanmışlar, – dedi və sonra üzünü şəxsən mənə çevirərək:

– Sizcə, bu millətçilik təsirinin əsas amili nədir? – deyə soruşdu.

– Millətçilik deyilən hadisə bir insan birliyinin öz varlığını müdafiədən başqa bir şey

deyildir. Fərdlərdə müdafieyi-nəfs təbii və qanuni olduğu kimi milli kollektivin öz

özəlliklərini müdafiəsi də təbii bir hadisədir, – dedim.

– Yox, – dedi, – məsələ daha çox bəsitdir. Millətçilik deyilən hadisə yerli ziyalıların öz

mənfəətlərini qısqanmaqdan başqa bir şey deyildi – dedi.
Azərbaycanda bir az hökumət etdiniz. Fəqət çox dərin bir iziniz qalmışdır. Bu izlə

hələ də mübarizədəyik. Təmsil etdiyiniz ideyanın təsirlərini tamamilə aradan

qaldırmaq üçün daha uzun zaman və daha çox işləmək lazımdır. Xüsusilə ziyalılar

millətçilik ruhu ilə aşılanmışlar, – dedi və sonra üzünü şəxsən mənə çevirərək:

– Sizcə, bu millətçilik təsirinin əsas amili nədir? – deyə soruşdu.

– Millətçilik deyilən hadisə bir insan birliyinin öz varlığını müdafiədən başqa bir şey

deyildir. Fərdlərdə müdafieyi-nəfs təbii və qanuni olduğu kimi milli kollektivin öz

özəlliklərini müdafiəsi də təbii bir hadisədir, – dedim.

– Yox, – dedi, – məsələ daha çox bəsitdir. Millətçilik deyilən hadisə yerli ziyalıların öz

mənfəətlərini qısqanmaqdan başqa bir şey deyildir,

Moskova’da geçirdiğim iki yıl boyunca Türk halklarının kurtuluşunun sadece kendi içinde, kendilerini bir millet olarak tanımakta olduğuna inandım"

Her şeyden önce öğretmen ile öğrenci arasında samimiyet olmalıdır.

Hayat denen şey aslında küçük işlerden oluşur"

Yarı aç, yarı çıplak her şeyi unutmuş kitaplara dalmıştım…

Sovyet sistemi, insanın bireysel olarak ortadan kaldırıldığı bir sistemdir.

– Perdeleri indirin!
– Yoldaş Stalin, neden?
– Dışardakiler masamızı görmesinler.
– Niye?
– Dinleyin, yoksulluk içindeki insanlar bizim bolluk içinde olduğumuzu görürlerse, devrim olur, bilmiyor musunuz?

Stalin, devletin ancak terör yöntemleriyle yaratılabileceğine inanıyor.

Allah bizi xilaskarlardan" saxlasın,
düşmənlərlə özümüz bacararıq.

Stalin, Dünyada ulusların özgürlüğüne ve kurtuluşuna engel olan bir güç varsa o da İngiliz emperyalizmidir" diyordu.

Stalin: Siz Kendinizi bir tarihçi olarak görüyorsunuz, bakın Resulzade ne diyor. Derbent’in duvarları güneye değil kuzeye inşa edilmiş bir bariyerdi…

Ben önde, gardiyan arkada gidiyoruz. Karanlık koridorlardan geçtik. Petrol merkezi olan Bakü’de petrol kıtlığı yüzünden tasarruf olsun diye geceleri lamba yakılmazdı."

Onun (Stalinin) necə bir demaqoq,bir diplomat,bir diktator və necə bir terrorist,bir ixtilalçı (inqilabçı),bir marşal,bir generalissimus,fironlara,neronlara,çingizlərə rəhmət oxutduran bir tiran,bir qızıl çar olduğunu azad millətlər cəmiyyətində bilməyən bir kimsə yoxdur.Bilinənləri təkrar etmək istəmirik.

Salon vagonunda yemek sofrası başındayken trenimiz kalabalık bir istasyonda durdu. Burada biraz bekleyecekti. Stalin, Mehmet Ali ‘ye perdeleri indirmesini söyledi. Mehmet Ali:

– yoldaş Stalin bu da ne için ? diye sordu.
– Dışardakiler masamızı görmesinler, dedi.
– Görürlerse görsünler ne olur ki?
– Ya hu nasıl olur, sefalet ve mahrumiyet içinde bulunan halk bizim bolluk içinde olduğumuzu görürse ihtilal olur , bilmez misin ?

Stalin hemen gözleriyle aradı ve biraz ötede başkalarıyla konuşmakta olan Mihayloviç’i çağırdı:

– Yahu, dedi, sen tarihçi geçiniyorsun, bak Resulzade ne diyor? Derbend Duvarı Cenub’a değil, Şimal’e karşı yapılmış bir set imiş.

– Yoldaş Resulzade , tanıdınız mı, ben Stalin. ..

– Evet tanıdım, ( biraz duraksadıktan sonra) Koba, dedim.

Duraksamamda bir mana vardı; ben , Rus Sovyet Komiseri Stalin denen zatı tanımıyordum. Benim tanıdığım , Kafkasya ihtilalcisi Koba idi.

Ben önde, gardiyan arkada gidiyoruz. Karanlık koridorlardan geçtik. Petrol merkezi olan Bakü’de petrol kıtlığı yüzünden tasarruf olsun diye geceleri lamba yakılmazdı.

Gardiyan içeri girdi. Bana hitap ederek, “ Yoldaş Resulzade, arkadan geliniz!” dedi. Burada mahpuslara da “ yoldaş” diyorlardı.

Stalin’e nekroloji yazanlardan biri makalesine “ Fantastik adamın fantastik kariyeri bitti. 73 yıl evvel Gori’de fakir bir kunduracı ailesinde doğan oğlan, Kremlin’de dünyanın en büyük imparatorluğunun en büyük diktatörü olarak öldü. “ diye başlıyor.

… Moskova’da geçirdiğim iki yıl arzında ben Şark milletlerinin ve özellikle Türk illerinin kurtuluşunun yalnız kendilerinde, kendilerini bir millet gibi tanımalarından geçtiğine kati surette inandım. Bunun için sisteminizde milletin kendine beslediği bu inancın kökünden yok edildiğini ve milli inkılap anlamına tebdil edildiğine soğuk kanlı bakamıyorum.

Sizin istediğiniz bu mübadele, denk düşmez. Şark milletleri komünist hayatı ile değil, kendi milli hayatlarını yaşamak istemektedirler…"

-Yoldaş Rasulzade, tanıdınız mı, ben Stalin…
-Evet tanıdım, (biraz duraksadıktan sonra) Koba, dedim.

Duraksamamda bir mana vardı; ben, Rus Sovyet Komiseri Stalin denen zatı tanımıyordum. Benim tanıdığım, Kafkasya ihtilalcisi Koba idi.

Stalin’e nekroloji yazanlardan biri makalesine “ Fantastik adamın fantastik kariyeri bitti. 73 yıl evvel Gori’de fakir bir kunduracı ailesinde doğan oğlan, Kremlin’de dünyanın en büyük imparatorluğunun en büyük diktatörü olarak öldü. “ diye başlıyor.