Lizbon’da Bir Gece Kitap Alıntıları – Erich Maria Remarque

Yazmağa başlasaydı, arasını qəti kəsə bilməzdi , – dedim. – Yazmamağı ilə sizə yazacağından daha çox söz qoyub gedib .

«Gülüş haçansa gülüşlüyündən qalır», – dedim.
«Qəribəliyi ondadır ki, biz çox vaxt sonuncu gün gülürük», – cavab verdi.

O, həyatında hamıya inamsız olmaqdan başqa heç nə öyrənməmişdi. Başqa şeyi heç ağlına da gətirmirdi. Üçüncü Reyxin mədəniyyət carçıları babasının kəlləsini partladanda onun üç yaşı varmış, atasını asanda yeddi, anasını qazda boğanda isə doqquz yaşı olub – əsl iyirminci əsr uşağı! Necə olubsa, konslagerdən qaça bilib, sərhədlər üzərindən tək-tənha öz yoluna başlayıb.

Gestapo zabiti birisini polad zəncirlə döyərkən baş barmağını əzəndə onun necə uladığını qulağımla eşitmişəm. Döyülən isə sakitcə dayanmışdı.

Sonra onun ağır-ağır nəfəs alan sifətinə, özümün sağlam əllərimə baxır və üz qabığımızın bizə vurduğu dəhşətli tənhalığı, heç vaxt birləşməyəcək ayrılığı dərk edirdim. Mənim sağlam canımdan heç nə o xəstə canı qurtara bilməzdi.
Bunu başa düşmək çətindir, elə ölüm da başa düşülən deyil.

– «Orada bir şeyimiz qalıb?» – soruşdum.

– «Ağaclardakı almalar, təmiz hava, qızılı oktyabr və xəyallarımız», – Helen dedi.

– «Onları hər yerdə qoya-qoya gəlirik», – cavab verdim. – «Uçan payız hörümçəkləri kimi».

Qəmzəli əsrimizin kabusanə əhatəsində geydiyimiz bu qeyri-adi paltarlar bizi dəyişmiş və adi zamanlardan fərqli olaraq, dilimizi ayrı sözlərlə açmışdı.

Gecələr aclığı tutan pişiyə bənzəyirdi.

Hələ bilmirsən ki, əsrimizdə günahsızlıq ağır cəzalandırılan cinayət sayılır?

Çağırışa gec cavab verəni ən uzağı təpik və dümsüklə tələsdirirdilər; hökumətlə hökumətlik eləməzlər, polis də ki dünyanın hər bir ölkəsində polisdir.

Qarşımdakı kişi istər məntiqi, istərsə də poetik anlamda dəliydi, zamanın yel dəyirmanları ilə vuruşmaq istəyən Don Kixot idi, mən də bununla onun haralara və necə gedib-çıxacağını öyrənmək dərdimin qarşısında əzab çəkirdim.

Duyğu bütün boşluqları dolduranda zamana yer qalmır. Zamandan o üzdə başqa bir sahilə yetişirsən.

– «Dünyanın ən gözəl şəhəri – içində xoşbəxt yaşadığın şəhərdir. Yoxsa, ibarəli danışıram?» – Güldüm: «İndi də üslub dərdi çəkək!», – dedim.

«Bir yay qısa ömürdür, elə ömrün özü də qısadır, bəs kimdir onu qısa edən? Onun qısalığını bilməyimizmi?! Bayırdakı pişiklər bilirmi ki, ömür qısadır? Bəs quşlar?
Kəpənəklər? Onlar ömrü əbədi sayırlar. Bunu onlara heç kim deməyib! Bəs bizə niyə deyiblər?»

Nifrət qəlbi aşılayan turşudur, fərqi yoxdur, sən nifrət edirsən, yoxsa sənə nifrət edirlər.

Bu, bəşəriyyətin ölməz səhnəsi idi – zor nökərləri, qurban və əbədi üçüncü adam, tamaşaçı, əllərini qaldırmayan, qurbanı müdafiə etməyən, onu qurtarmağa çalışmayan tamaşaçı, çünki o, öz təhlükəsizliyinin dərdini çəkir, elə buna görə də şəxsi təhlükəsizliyi həmişə qorxu içində olur.

Əvvəllər heç vaxt görmədiyim zərif işıqlar, görəsən, mənim həyatımda da baş qaldıra bilərmi, ayın indi, buradakı çayda əksi kimi?

Eğer yaşanmakta olana başkaldırıyorsanız ve gençseniz, yaşadığınız her ne olursa olsun serüvendir.

«İşığı biz pay almışıq, çünki içimizdə Allahdan nəsə var», – qəfildən patetik dilləndi. «İndi isə, gərək, qoruyaq, çünki Allahın içimizdəki bir parçasını məhv edirik».

“Xatirələrimiz toz basmış muzeydəki fil sümüyündən olan dolab deyil. Yaşayan, yeyən və yediyini gövşəyən canlı heyvandır. Əfsanədəki simurq quşu kimi o, özünü yeyir ki, bizi məhv etməsin, yaşaya bilək. Siz də buna mane olmaq istəyirsiniz.”

Devletler, kontrollerine aldıkları muhalefet hareketlerini, ayaklanmaları ya da devrimleri, dışında kaldıklarından daha kolay engeller.

Nəyin olmadığını düşünə bilmirik.

“Xəstələr daha çox yaxşılar olur, nəinki, beyinlərində əsəb əvəzinə əzələ bəsləyən iddialı sağlamlar.”

Hamının içində bir neçə şəxs olur. Bir-birindən tamam fərqli. Hərdən səni idarə edirlər və sən başqa adam olursan, əvvəllər tanımadığın biri..

..Hələ bilmirsən ki, əsrimizdə günahsızlıq ağır cəzalandırılan cinayət sayılır?

– Təhlükəsizlik heç də həmişə hər şey deyil.
– Elədir. Amma adam kimisə sevəndə təhlükəsizlik arayır. Özü üçün yox, onun üçün…

Qəribədir, nələr duyduğumuzu bildirməmək üçün hansı əyri yollara düşürük!

Xatirə həmişə təəssüf doğurur ki, olan yaxşılarını zaman gəldikcə itirəcəksən və pisləri yaxşılaşdıra bilməyəcəksən..

Sevgi olan yerdə adam çox sual verir və çox şeyi bilmək istəyəndə sevgi də çəkilib yox olur.

İndoneziya’da bir adət var, adam hərdən adını dəyişə bilər. Öz şəxsiyyətindən bezibsənsə, adını dəyişib yeni bir ad götürürsən və yeni həyata başlayırsan. Gözəl adətdir.!

Ümidsizliklə yaşayanda adam möcüzələrə inanmağa başlayır, yoxsa, yaşaya bilməzsən.

Əlində olan şey həmişə hərəkət etdiyinə görə onu itirmisənmi?Əgər itirmisənsə və o daha dəyişə bilmirsə,yerində lal-dinməz dururmu?O,sənə yalnız sonradan nəsib olurmu???

İnsan ölür,amma yatağı qalır.Evi qalır,əşyaları qalır.Adam onları da məhv etmək istərdi

Bir yay qısa ömürdür,elə ömrün özü də qısadır,bəs kimdir ömrü qısa edən?Onun qısalığını bilməyimizmi?!Bayırdakı pişiklər bilirmi ki,ömrü qısadır?Bəs quşlar?Kəpənəklər?Onlar ömrü əbədi sayırlar.Bunu onlara heç kim deməyib.Bəs bizə niyə deyiblər???

İnsan ümidlə yaşayanda asanlıqla inanır

Öldü getdi, birdən-birə, elə bil, heç sağ olmayıbmış. Ona baxdım və heç bir cavab tapmadım. Onu öldürdümmü, xoşbəxtmi etdim? Məni sevirdimi, yoxsa onun üçün lazım olanda dirəndiyi əl ağacımı idim? Cavab tapmıram.

Yaddaşımız muzeydə üstünü toz basmış fil dişindən hazırlanmış mücrü deyil. Bu məxluq yaşayır, yeyir və həzm edir. O, mövcudluğumuz və məhv olmamağımız üçün əfsanəvi simurq quşu kimi özünü də oda atır.

Xoşbəxtlik ölübsə, o artıq dəyişə və peşmanlıq şəklində yenidən doğula bilməz. O əvvəlki kimi mükəmməl qalır. Və əgər indi yenidən onu çağırıramsa, məgər o gördüyüm kimi qalmalı deyil? Məgər o mən var olduğum müddətdə var olmamalıdırmı?

Həmişə iki həqiqət olur: biri ilə başını tutub irəli atılırsan, o biri isə hər şeydən əvvəl özünü düşündüyün təhlükəsiz gedişə bənzəyir.

– Yaddaşımız yalan danışaraq sağ qalmaq üçün imkan yaradır. Dözülməzin üstünü unutqanlıqla örtərək onu yumşaltmağa çalışır.
– Bu unutqanlıq deyil. Bu yarıröyadır. Bir təkan kifayətdir ki, hər şey bir anın içində yenidən canlansın.

Ümumiyyətlə, sevəndə çoxlu sual verilir. Bu azmış kimi cavabların məğzini də qurdalamağa başladınmı, o tez keçir.

Mənə İndoneziyada vaxt keçdikcə guya addəyişmə kimi adət olduğunu danışmışdılar. İnsan əvvəlki “mən”indən yorulduğunu hiss edəndə özünə yeni ad seçir və yeni həyata başlayır. Yaxşı ideyadır.

– Bu nə həyatdır?
– Mənim sürdüyüm həyat. Heç yerdə qala bilmirsən, başını soxmağa koman olmur, həmişə elə hey qaçırsan. Emiqrant həyatı. Hind dərvişinin yaşayışı. Müasir insanın yaşayışı. Bilirsənmi emiqrantların sayı qat-qat çoxdur? Hərdən onların sırasına heç vaxt öz yerlərini tərk etməyənlər də qoşulur.
– Elə də pis səslənmir, – Elena dedi. – Bu hər halda meşşan ətalətindən yaxşıdır.

Biz heç vaxt görüşməyəcəyik. Və bu yaxşılığadır. Sizə o qədər çox şey demişəm ki, sizinlə yenidən görüşmək istəmirəm.

Həyatda xoşbəxtlikdən bədbəxtlik çoxdur. Bizə mərhəmət göstərilib ki, ömür uzun sürməsin.

Bir yay qısa ömürdür, elə ömrün özü də qısadır, bəs kimdir onu qısa edən ? Onun qısalığını bilməyimizmi ?!

Özünüz yaxşı bilirsiz ki, zaman ölümün duru cövhəridir, canımıza asta-asta yeridilən amansız zəhər kimi. Əvvəlcə bizi cana gətirir və hətta inandırır ki, ölümsüzük, lakin damla-damla, günbəgün artdıqca qanımızı zəhərləyib məhv edən turşuya çevrilir. Hətta sonrakı illərimizlə gəncliyimizi geri qaytarmaq istəsək də, bacarmırıq, zira zamanın turşusu bizi artıq dəyişdirmiş olur və kimyəvi tərkib də həminki olmur.

Sevdiğin kişinin kokusunda teselli buluyorsun

-Neden bir ölüye mektup yazmak istiyorsunuz?
-Çünkü artık hep ölülere yazılıyor

Sevdiğimiz kişilerin öldükten sonra başlarına ne geliyor acaba?Ne oluyor o zaman?Onlar hep bir kere daha öldürülmeyecek mi?Biz onları anılarımızda yaşatırken onlar nerede olacak acaba?O zaman istemeden de olsa onları bir kez daha öldürmüş olmayacak mıyız?”

-Daha ne kadar yaşarız?
-Dikkatli olursak bir yıl,belki de bir buçuk
-Dikkatli olmazsak?
-Sadece bu yaz
-Boş ver,biz dikkatsiz yaşayalım
-Ama bir yaz çok kısa bir zaman
-Evet.Bir yaz kısa bir zaman,yaşam da kısa zaten;ama bunları kısa yapan ne?Bildiğimiz tek şey,onların kısa oluşu

Kader,insanoğluna bir dereceye kadar özgürlük tanır,ama sonra onu uyarır ve sonunda darbeyi vurar

Sevgi olan yerdə adam çox sual verir və çox şeyi bilmək istəyəndə sevgi də çəkilib yox olur.

Ben kendimi kendimle sınırlıyorum. Bazen limanda aç bir şekilde beklerken kendimi kanser hastası olan başqa bir benle karşılaştırıyorum. Bu beni bir anlığa daha mutlu ediyor. Çünkü ben kanser hastası değil sadece açım.

Başqaları üçün nəsə edə bilmirsənsə, acsansa, çörəyini yesən, yaxşıdır, nə qədər ki onu əlindən almayıblar.

Xoşagəlməz xatirələrin yaxşı cəhəti də vardı: adamı inandırırdı ki, bir az əvvəl xoşbəxt olmadığını fikirləşməyinə baxmayaraq, yenə də xoşbəxtsən. Xoşbəxtlik nisbi anlayışdır. Bunu dərk edən nadir hallarda tam bədbəxt olar.

Nifrət qəlbi aşılayan turşudur, fərqi yoxdur, sən nifrət edirsən, yoxsa sənə nifrət edirlər.

Hətta sonrakı illərimizdə gəncliyimizi geri qaytarmaq istəsək də , bacarmırıq, zira zamanın turşusu bizi artıq dəyişdirmiş olur və kimyəvi tərkib də həminki olmur; bunun üçün möcüzə baş verməlidir.

Sevgi olan yerdə adam çox sual verir və çox şey bilmək istəyəndə sevgi də çəkilib yox olur

Bunu deneyimlediğinizde mucize asla mükemmel değildir. Bunu yapan hafızadır.

Şvars gülümsədi:Almanlar necə də çəkmə sevəndir!
Ehtiyacları var,-dedim- O qədər zibilə batırlar ki!

Odanın öbür tarafında duruyordu; aramızda hem sarı koltuklar vardı hem de beş yıldan fazla bir zaman!

Sustum ve bekledim. Ben sık sık böyle biriyle oturup dertleşmişimdir. İnsan kendi ülkesinde yaşamıyorsa kayıplarını telafi etmesi çok zordur. Bir destek bulamaz ve o ülkede kendisini müthiş yabancı hisseder.

Hərənin içində bir neçə şəxs olur, dedi. Bir-birindən tam fərqli. Hərdən müstəqilləşib bir müddət səni idarə edirlər və sən başqa adam olursan, əvvəllər tanımadığın birisi. Amma sonra özünə qayıdırsan!

Məni burada, bu sehrdə və qaranlıqda saxla, bəlkə, buradan içimizdə nəsə ilişib qaldı və son nəfəsimizin miskin anlarına işıq saçdı.

Təhlükəsizlik heç də həmişə hər şey deyil.

Elədir, – cavab verdim. – Amma adam kimisə sevəndə təhlükəsizlik arayır. Özü üçün yox, onun üçün.

Dünyanın ən gözəl şəhəri – içində xoşbəxt yaşadığın şəhərdir.

Xoşbxətlik nisbi anlayışdır. Bunu dərk edən nadir hallarda tam bədbəxt olar.

Özünüz yaxşı bilirsiz ki, zaman ölümün duru cövhəridir, canımıza
asta-asta yeridilən amansız zəhər kimi. Əvvəlcə bizi cana gətirir və hətta inandırır ki, ölümsüzük, lakin
damla-damla, günbəgün artdıqca qanımızı zəhərləyib məhv edən turşuya çevrilir

-Sabah hamisini unudacaqsan.Parisə gedirik heç vaxt orada olmamisan. Dünyanın ən gözəl şəhəridir.
-Dünyanin ən gözəl şəhəri -içində xoşbəxt yaşadiğin şəhərdir.

Pəncərədəki pişiyə bax! Bir də hər şeydən bixəbər oxuyan qəfəsdəki quşa ! Qurban kimi şənlənir !
Pişik heç vaxt onu ələ keçirə bilməyəcək.Oturub arin-arxayin öz qəfəsində.
Gülmək onu tutdu:《Arin-arxayin öz qəfəsində -dediyimi təkrarlardi. -Qəfəsdə arin-arxayin olan varmi görəsən?!》 .

İntihar imkanı elə mərhəmətdir ki, onu nadir hallarda dərk edirsən.
O, adamda azad iradə xülyası yaradır

-Yaşamaq üçün daha nə qədər vaxtımız qalib? – Birdən Elana soruşdu.
-Ayıq sayıq olsaq, bir il, bəlkə də il yarım.
-Bəs olmasaq?
-Bircə yay.
-Gəl olmayaq.
-Yay elə qısadır ki.
-Belə de. Yay qısadır. Yay qısadır və həyatda qısadır. Bəs onu qısa edən nədir? Onun qısa oldugunu bilməyimiz? Məgər səfil pişiklər həyatın qısa olduğunu bilir? Bəs quşlar necə? Kəpənək? Onlar elə bilirlər ki, həyat əbədidir. Heç kim onlara bunu deməyib. Bəs bizə niyə deyiblər?
-Bu sualın cavabi çoxdur.
-Heç olmasa birini de.
-Onlardan biri – həyat əbədi olsaydı, dözülməz olardi.
-Fikirləşirsən ki, o cansıxıcı olardı?
Düz deyil. Başqa birini de.
-Həyatda bədbəxtlik xoşbəxtlikdən daha çoxdur. Onun əbədi olmaması sadəcə mərhəmətdir.
-Bütün bunlar yalandir. Bütün bunları ona görə deyirik ki, həyatın əbədi olmadıgını bilirik. Və heçnəyi tutub saxlaya bilmirik. Bunda heç bir mərhəmət yoxdur. Onu özümüz uydurmuşuq. Uydurmuşuq ki, ümid edək.
-Yenədə buna inanmırıqmı?
-Mən inanmıram.
-Ümidə də?
-Heç nəyə.

Xatirələr həmişə zamanın bizdən aldığı yaxşı şeylərə görə və bizim düzəldə bilmədiyimiz pis şeylərə görə təəssüfdür

Qadınlara heç nəyi izah etmək lazım deyil. Onlara əməl lazımdır.